Bạn đã bao giờ tự hỏi nguồn gốc cây cà phê có từ đâu? Cà phê được du nhập vào Việt Nam khi nào? Cùng AgriDrone khám phá câu chuyện về nguồn gốc của cây cà phê trong bài viết này nhé!
Mục lục
Câu chuyện về cây cà phê
Lịch sử của hầu hết các loại cây trồng đều bắt đầu bằng một câu chuyện, và cây cà phê cũng không ngoại lệ. Câu chuyện nổi tiếng và kinh điển nhất đưa chúng ta đến với cao nguyên trù phú của Ethiopia ở châu Phi vào khoảng thế kỷ thứ 9.
Nhân vật chính trong truyền thuyết này là chàng chăn dê Kaldi. Một ngày nọ, Kaldi nhận thấy đàn dê của mình sau khi ăn một loại quả mọng màu đỏ từ một bụi cây lạ bỗng trở nên hưng phấn lạ thường. Chúng nhảy múa, chạy tung tăng và dường như không biết mệt mỏi cho đến tận đêm khuya.
Tò mò trước hiện tượng này, Kaldi quyết định tự mình nếm thử thứ quả đó. Ngay lập tức, anh cảm nhận được một sự tỉnh táo, một nguồn năng lượng sảng khoái lan tỏa khắp cơ thể.
Tin rằng mình đã phát hiện ra một loại quả thần kỳ, Kaldi liền mang chúng đến một tu viện gần đó để chia sẻ với vị tu sĩ trưởng. Tuy nhiên, vị tu sĩ lại tỏ ra hoài nghi và cho rằng đây là “thứ quả của ma quỷ”. Ông tức giận ném những quả cà phê vào đống lửa đang cháy. Nhưng một điều kỳ diệu đã xảy ra. Khi những hạt cà phê bị đốt nóng, chúng bắt đầu tỏa ra một mùi hương nồng nàn, quyến rũ chưa từng có. Mùi thơm hấp dẫn đến mức các tu sĩ khác cũng tò mò kéo đến xem.
Họ vội vàng vớt những hạt đã được rang thơm ra khỏi ngọn lửa, giã nhỏ rồi hòa với nước nóng. Họ cùng nhau nếm thử thứ nước màu nâu đen ấy và kinh ngạc trước tác dụng của nó: giúp họ tỉnh táo lạ thường, có thể cầu nguyện và đọc kinh suốt nhiều giờ liền mà không buồn ngủ.
Kể từ đó, thức uống này được các tu sĩ sử dụng thường xuyên để giữ cho tinh thần minh mẫn. Tách cà phê đầu tiên trên thế giới đã ra đời từ một sự tình cờ như thế, mở ra một chương mới cho lịch sử đồ uống toàn cầu.
Nguồn gốc của cây cà phê
Dù câu chuyện về Kaldi mang màu sắc huyền thoại, nó đã chỉ đúng quê hương của cây cà phê. Các nhà khoa học và thực vật học đều khẳng định rằng, cây cà phê có nguồn gốc từ các khu rừng cao nguyên của Ethiopia, đặc biệt là từ vùng Kaffa – cái tên này được cho là đã gợi cảm hứng cho từ “coffee”.
Cà phê Arabica (Cà Phê Chè)
Giống cà phê được phát hiện ở Ethiopia chính là Cà phê Arabica (tên khoa học: Coffea arabica), hay còn được bà con ta gọi là cà phê chè. Đây là giống cà phê có giá trị kinh tế cao nhất, nổi tiếng với hương thơm phức hợp và vị chua thanh tao.
Việc hiểu rõ nguồn gốc cây cà phê Arabica giúp chúng ta lý giải được đặc tính sinh thái của nó:
- Độ cao: Bắt nguồn từ các cao nguyên có độ cao từ 1.000 đến 2.000 mét, Arabica phát triển tốt nhất ở những vùng có độ cao tương tự, tại Việt Nam là các khu vực như Cầu Đất (Lâm Đồng) hay Sơn La.
- Khí hậu: Quê hương Ethiopia có khí hậu mát mẻ quanh năm, do đó Arabica ưa nhiệt độ ôn hòa từ 15-25°C. Nó không chịu được sương giá và cũng không chịu được nắng nóng gay gắt.
- Đất đai và Lượng mưa: Vùng Kaffa có đất núi lửa màu mỡ, giàu dinh dưỡng và lượng mưa dồi dào, ổn định. Đây là điều kiện lý tưởng mà giống Arabica luôn cần.
Cà phê Robusta (Cà phê vối)
Khác với Arabica, cà phê Robusta (Coffea canephora), hay cà phê vối, có nguồn gốc từ các khu rừng nhiệt đới ẩm thấp của Trung và Tây Phi. Cái tên “Robusta” (nghĩa là “mạnh mẽ” trong tiếng Anh) đã nói lên tất cả.
- Khả năng thích nghi: Robusta có sức sống mãnh liệt hơn, kháng chịu sâu bệnh tốt hơn và không yêu cầu điều kiện chăm sóc khắt khe như Arabica.
- Khí hậu: Nó phát triển mạnh ở vùng khí hậu nóng ẩm, nhiệt độ từ 24-29°C và độ cao dưới 800 mét.
- Đặc điểm: Robusta có hàm lượng caffeine cao gấp đôi Arabica, tạo ra vị đậm đắng đặc trưng.
Sự khác biệt về nguồn gốc này chính là lý do tại sao Tây Nguyên với vùng đất đỏ bazan và khí hậu nhiệt đới lại trở thành “thủ phủ” của cây Robusta, đưa Việt Nam trở thành quốc gia xuất khẩu Robusta hàng đầu thế giới.
Lịch sử sử dụng cà phê làm thức uống
Từ một loài cây địa phương ở Ethiopia, hạt cà phê đã bắt đầu một cuộc hành trình ngoạn mục để trở thành một trong những thức uống phổ biến nhất hành tinh.
Vào khoảng thế kỷ 14 – 15, các thương nhân đã mang hạt cà phê từ Ethiopia vượt Biển Đỏ đến Yemen, một quốc gia trên bán đảo Ả Rập. Khác với người Ethiopia chỉ sử dụng cà phê một cách tự phát, chính người Ả Rập mới là những người đầu tiên nhận ra tiềm năng thương mại và bắt đầu trồng trọt cà phê một cách có hệ thống.
Họ đã biến cà phê thành một thứ “vàng đen” và giữ chặt bí quyết trồng trọt. Thành phố cảng Mocha của Yemen trở thành trung tâm giao dịch cà phê duy nhất và sầm uất nhất thế giới lúc bấy giờ.
Để duy trì vị thế độc quyền, họ áp dụng một quy tắc cực kỳ nghiêm ngặt: tuyệt đối không xuất khẩu hạt cà phê còn khả năng nảy mầm. Tất cả hạt cà phê trước khi rời cảng Mocha đều phải được rang chín hoặc ít nhất là luộc qua nước sôi.
Cũng chính tại đây, những quán cà phê đầu tiên trên thế giới (“qahveh khaneh”) đã ra đời, nhanh chóng trở thành trung tâm văn hóa, xã hội nơi mọi người tụ tập, bàn luận và chia sẻ.
Bức tường độc quyền của người Ả Rập cuối cùng cũng bị phá vỡ. Những người hành hương sùng đạo đến thánh địa Mecca, hoặc những nhà buôn gan dạ, đã lén giấu những hạt giống cà phê tươi trong hành lý và mang chúng ra thế giới bên ngoài.
Đến đầu thế kỷ 17, người Hà Lan là một trong những quốc gia châu Âu đầu tiên thành công trong việc trồng cà phê ở quy mô lớn tại các thuộc địa của họ ở Java (Indonesia).
Không lâu sau, đến lượt người Pháp nhập cuộc. Họ đã mang giống cây quý giá này đến trồng tại các hòn đảo ở vùng biển Caribe, đặt nền móng cho các đế chế cà phê sau này ở Trung và Nam Mỹ, mà điển hình là Brazil. Từ đây, cây cà phê chính thức trở thành một cây công nghiệp mang tầm vóc toàn cầu.
Hành trình cây cà phê du nhập vào Việt Nam
Đối với bà con nông dân Việt Nam, phần lịch sử này có lẽ là gần gũi nhất. Cây cà phê du nhập vào Việt Nam khi nào? Câu trả lời là vào khoảng năm 1857.
Người có công đưa những hạt cà phê đầu tiên đến Việt Nam là các nhà truyền giáo người Pháp. Ban đầu, họ trồng thử nghiệm giống Arabica trong khuôn viên các nhà thờ ở các tỉnh phía Bắc như Hà Nam, Nam Định, sau đó lan vào các tỉnh miền Trung như Quảng Bình, Kon Tum. Tuy nhiên, ở những vùng trồng cà phê này phát triển không thực sự hiệu quả do điều kiện khí hậu và đất đai chưa phải là lý tưởng nhất.
Bước ngoặt thực sự chỉ đến khi người Pháp tìm ra Tây Nguyên. Vùng đất bazan màu mỡ, với độ cao và khí hậu phù hợp, đã tỏ ra là “ngôi nhà” hoàn hảo cho cây cà phê.
- Thập niên 1920: Các đồn điền cà phê quy mô lớn đầu tiên được thành lập ở Tây Nguyên, chủ yếu trồng giống Robusta vì khả năng thích nghi vượt trội của nó với khí hậu địa phương.
- Sau năm 1975: Nhà nước Việt Nam chủ trương phát triển mạnh cây cà phê, biến Tây Nguyên thành một vùng chuyên canh cà phê khổng lồ.
- Thập niên 1990: Việt Nam vươn lên trở thành quốc gia sản xuất và xuất khẩu cà phê lớn thứ hai thế giới, và là nước đứng đầu về sản lượng Robusta.
Ngày nay, khi nhắc đến cà phê Việt Nam, bạn bè quốc tế sẽ nghĩ ngay đến vựa cà phê Tây Nguyên với hương vị đậm đà, mạnh mẽ của hạt Robusta. Đó là một hành trình dài, từ những thử nghiệm ban đầu của các nhà truyền giáo đến sự bùng nổ của cả một ngành công nghiệp, thay đổi hoàn toàn bộ mặt kinh tế – xã hội của cả một vùng đất.
Lợi ích kinh tế và xã hội của cây cà phê
Từ một giống cây ngoại lai, cây cà phê đã hòa mình vào đất Việt, trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống kinh tế và văn hóa của cả dân tộc.
Trụ cột kinh tế quốc gia
- Nông sản xuất khẩu tỷ đô: Cà phê luôn nằm trong top đầu các mặt hàng nông sản xuất khẩu của Việt Nam, mang về nguồn ngoại tệ khổng lồ, góp phần vào tăng trưởng GDP và ổn định kinh tế vĩ mô. Việt Nam hiện là cường quốc xuất khẩu cà phê lớn thứ hai thế giới và đứng số một về sản lượng Robusta.
- Sinh kế của hàng triệu người: Hơn 600.000 hộ gia đình, chủ yếu là bà con nông dân ở Tây Nguyên, có nguồn thu nhập chính từ việc canh tác cà phê. Nó tạo ra hàng triệu việc làm từ khâu trồng trọt, chăm sóc, thu hái đến chế biến, thương mại.
- Đòn bẩy cho các ngành khác: Sự phát triển của ngành cà phê kéo theo sự tăng trưởng của các ngành công nghiệp phụ trợ như sản xuất phân bón, máy móc nông nghiệp, logistics, chế biến sâu và du lịch canh nông.
Di sản văn hóa và biểu tượng xã hội
- Văn hóa thưởng thức độc đáo: “Cà phê phin” đã trở thành một biểu tượng của văn hóa Việt. Từ những quán cóc vỉa hè đến những không gian sang trọng, ly cà phê là nơi bắt đầu của những câu chuyện, những mối quan hệ, là một phần không thể thiếu trong nhịp sống hàng ngày.
- Sự kết nối cộng đồng: Quán cà phê là không gian giao lưu, gặp gỡ của mọi tầng lớp xã hội. Nó thể hiện tính cởi mở, gần gũi trong văn hóa giao tiếp của người Việt.
- Linh hồn của một vùng đất: Nhắc đến cà phê là nhắc đến Buôn Ma Thuột, đến Tây Nguyên. Cây cà phê không chỉ là cây công nghiệp mà đã trở thành linh hồn, là niềm tự hào và là thương hiệu của cả một vùng đất bazan trù phú.
Hành trình của cây cà phê, từ một bụi cây dại trong rừng sâu Ethiopia đến những đồn điền bạt ngàn ở Tây Nguyên, là một bản trường ca vĩ đại về sự khám phá, giao thương và thích nghi. Mỗi hạt cà phê bà con thu hoạch không chỉ chứa đựng tinh túy của đất trời mà còn mang trong mình cả một dòng chảy lịch sử hàng thế kỷ.
AgriDrone hy vọng rằng, việc hiểu rõ nguồn gốc và lịch sử cây cà phê sẽ tiếp thêm cho bà con niềm tự hào về công việc mình đang làm. Quan trọng hơn, việc nắm bắt được đặc tính nguyên thủy của từng giống cà phê sẽ là kim chỉ nam giúp bà con áp dụng các biện pháp kỹ thuật canh tác phù hợp, từ đó nâng cao chất lượng hạt cà phê Việt Nam trên thị trường quốc tế.
AgriDrone là đơn vị tiên phong và uy tín hàng đầu tại Việt Nam cung cấp giải pháp máy bay phun thuốc cho cây cà phê. Giải pháp này giúp nâng cao hiệu suất và hiệu quả trong việc phun thuốc trừ sâu bệnh hại trên cây cà phê, đồng thời giảm thiểu công sức và thời gian làm việc của bà con nông dân.
Với giải pháp máy bay phun thuốc của AgriDrone, bà con có thể nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, đồng thời giảm thiểu công sức và thời gian làm việc, an toàn cho sức khỏe và giảm thiểu ô nhiễm môi trường.
Trên đây là thông tin về nguồn gốc của cây cà phê. Hy vọng bài viết đã cung cấp cho bạn những thông tin thú vị về lịch sử và nguồn gốc của loài cây này.
