Bệnh đạo ôn lúa: Nguyên nhân và cách phòng ngừa

Năng suất lúa bấp bênh, ruộng lúa từng xanh tốt bỗng cháy lá, cháy cổ bông, nhiều bông lép trắng… đó là thực tế đau lòng mà bệnh đạo ôn lúa gây ra cho không ít bà con nông dân. Được đánh giá là một trong những dịch hại nguy hiểm bậc nhất trên lúa nước, bệnh đạo ôn có thể xuất hiện ở bất kỳ giai đoạn nào và khiến bà con lao đao nếu thiếu kinh nghiệm nhận diện, kiểm soát.

Hãy cùng AgriDrone tìm hiểu tường tận về bệnh đạo ôn lúa từ dấu hiệu sớm, nguyên nhân, đến giải pháp phòng ngừa bền vững!

Bệnh đạo ôn lúa là gì?

Bệnh đạo ôn do nấm Pyricularia Oryzae gây ra, là một trong những bệnh hại nguy hiểm và phổ biến trên cây lúa. Loại nấm này tấn công trên mọi bộ phận của cây lúa như lá, thân, cổ bông, gié và hạt, ở mọi giai đoạn sinh trưởng.

Với khả năng lây lan cực nhanh qua không khí và sức tàn phá mạnh mẽ, bệnh đạo ôn, hay còn được bà con gọi là bệnh cháy lá lúa hoặc bệnh thối cổ bông, được xem là kẻ thù thầm lặng, trực tiếp đe dọa đến năng suất và chất lượng lúa gạo của nhà nông.

Dấu hiệu nhận biết bệnh đạo ôn trên các bộ phận của cây lúa

Bệnh đạo ôn có thể được nhận biết qua các vết bệnh đặc trưng trên lá, cổ bông và thân, trong đó vết bệnh hình mắt én trên lá là dấu hiệu phổ biến nhất.

Trên lá

Lá là bộ phận thể hiện triệu chứng sớm và rõ ràng nhất. Bà con cần quan sát kỹ sự tiến triển của vết bệnh:

• Vết bệnh ban đầu là những chấm rất nhỏ, trong mờ như giọt dầu, sau đó nhanh chóng chuyển sang màu nâu nhạt.
• Vết bệnh lớn nhanh và tạo thành hình thoi (hình mắt én) đặc trưng. Một vết bệnh điển hình sẽ có tâm màu xám tro, bao quanh là viền màu nâu đậm, lớp ngoài cùng thường có quầng màu vàng nhạt. Đây là dấu hiệu không thể nhầm lẫn của bệnh đạo ôn lá.
• Khi điều kiện thời tiết thuận lợi, các vết bệnh này sẽ liên kết với nhau tạo thành những mảng cháy lớn, làm lá cháy khô và chết lụi. Ruộng bị hại nặng nhìn từ xa sẽ có những mảng, những lõm lúa màu nâu vàng xơ xác.

Trên cổ bông, cổ gié

Đây là hình thức gây hại nguy hiểm nhất, ảnh hưởng trực tiếp đến số hạt trên bông và trọng lượng hạt.

• Vết bệnh là một vệt màu nâu sẫm đến đen, hơi lõm vào, bao quanh phần cổ bông (điểm nối giữa bông lúa và lá đòng) hoặc trên các nhánh gié.
• Vết bệnh làm tắc nghẽn mạch dẫn, ngăn cản quá trình vận chuyển nước và dinh dưỡng lên nuôi hạt. Nếu bệnh tấn công sớm (giai đoạn lúa đang trổ), toàn bộ bông lúa sẽ bị lép trắng. Nếu bệnh tấn công muộn (giai đoạn vào chắc), hạt sẽ bị lửng, nhẹ cân, chất lượng kém và bông lúa rất dễ gãy gục ngay tại vị trí vết bệnh, gây thất thoát nặng nề khi thu hoạch.

Trên đốt thân và hạt lúa

• Trên đốt thân lúa có màu nâu đen, bao quanh đốt thân làm cho đốt thân bị khô, teo lại, dễ gãy, khiến cây lúa bị đổ rạp.
• Trên hạt thì nấm tấn công trên vỏ trấu tạo ra các vết bệnh màu nâu đen, không định hình, làm hạt bị lem lép, giảm giá trị thương phẩm. 

Bệnh đạo ôn lúa phát sinh và phát triển trong điều kiện nào?

• Bệnh đạo ôn lúa do nấm Pyricularia oryzae gây ra, bào tử nấm tồn tại lâu dài trong rơm rạ, cỏ dại, đất ruộng, hạt giống không xử lý kỹ hoặc nhiễm bệnh từ vụ trước.
• Bệnh đạo ôn trên cây lúa phát triển mạnh khi thời tiết âm u, thời gian nắng trong ngày ít, sáng sớm có sương mù hoặc trời có mưa phùn, nhiệt độ thích hợp trong khoảng 18 – 26 độ C.
• Thời điểm lúa bị bệnh đạo ôn nặng nhất trong năm thường là vụ Đông Xuân, tuy nhiên nếu ở vụ Hè Thu và Thu Đông nếu như gặp điều kiện thuận lợi cho nấm bệnh phát triển (chẳng hạn như mưa bão kéo dài) thì bệnh vẫn gây hại nặng.
• Một số yếu tố khác cũng tạo điều kiện thuận lợi để nấm bệnh phát sinh và gây hại nặng như: sạ lúa dày, bón thừa phân đạm, lá lúa nằm ngang, phiến lá rộng, cỏ dại nhiều, ruộng thiếu nước, giống nhiễm (Jasmine 85, Nàng Hoa 9, VD 20, RTV, OM 4900, OM 5451…),…
• Gió, nước tưới, nước mưa, công cụ làm đồng, người đi lại trên ruộng cũng làm bào tử nấm phát tán xa hơn.

AgriDrone luôn lưu ý bà con: muốn phòng bệnh hiệu quả, trước tiên cần chủ động kiểm soát nguồn bệnh và các yếu tố phát sinh trên đồng ruộng nhà mình.

Tác hại của bệnh đạo ôn đối với ruộng lúa

Bệnh đạo ôn lúa gây cháy lá, thối cổ bông, giảm năng suất, làm hạt lép, thậm chí có thể làm chết cả bụi lúa và tạo nguồn bệnh cho các vụ tiếp theo nếu không phòng trừ kịp thời.

• Giảm năng suất: Bệnh gây cháy lá, cổ bông, cổ gié, ảnh hưởng đến quang hợp, giảm tỷ lệ hạt chắc, tăng tỉ lệ lép – nhiều ruộng giảm tới 30% năng suất, thậm chí thất thu hoàn toàn khi bệnh bùng phát trên diện rộng.
• Giảm chất lượng gạo: Hạt gạo không chắc, màu xám đen, không đạt tiêu chuẩn xuất khẩu hoặc giống.
• Tăng chi phí sản xuất: Phải phun nhiều lần thuốc, tốn công xử lý lại ruộng.
• Ảnh hưởng lâu dài: Nếu không xử lý triệt để, nguồn bệnh tồn dư trong rơm rạ, hạt giống gây khó khăn cho vụ sau.

AgriDrone từng chứng kiến nhiều vụ ruộng “sụp mặt” vì đạo ôn. Chỉ khi bà con chủ động phòng trị ngay từ đầu mới hạn chế thiệt hại kinh tế.

Các biện pháp phòng ngừa bệnh đạo ôn lúa hiệu quả

Biện pháp canh tác

• Chọn giống: Ưu tiên sử dụng các giống kháng hoặc ít nhiễm bệnh đã được các cơ quan chuyên môn khuyến cáo cho từng địa phương. Nên luân canh các giống lúa khác nhau sau vài vụ để phá vỡ tính thích nghi của nấm.
• Vệ sinh đồng ruộng: Sau thu hoạch, cần cày vùi rơm rạ thật kỹ hoặc xử lý bằng các chế phẩm sinh học để phân hủy nhanh, tiêu diệt nguồn nấm bệnh. Dọn sạch cỏ dại ven bờ, đặc biệt là các loại cỏ là ký chủ phụ.
• Xử lý hạt giống: Đây là bước đầu tư nhỏ nhưng hiệu quả lớn. Ngâm ủ đúng kỹ thuật, có thể sử dụng các loại thuốc xử lý hạt giống chuyên dụng để loại trừ mầm bệnh ngay từ đầu.
• Mật độ gieo sạ hợp lý: Thực hiện sạ thưa hoặc sạ hàng với mật độ khuyến cáo (khoảng 100-120kg/ha) để ruộng lúa luôn thông thoáng, có đủ ánh sáng, hạn chế ẩm độ, giảm áp lực sâu bệnh.
• Quản lý nước: Giữ mực nước ổn định, không để ruộng khô nứt nẻ. Có thể áp dụng biện pháp tưới “ướt khô xen kẽ” để bộ rễ lúa khỏe mạnh và hạn chế mầm bệnh.

Bón phân

• Tuyệt đối không bón thừa đạm. Bón phân cho lúa theo nguyên tắc “nặng đầu, nhẹ cuối” và sử dụng bảng so màu lá lúa để điều chỉnh lượng đạm cho phù hợp với nhu cầu của cây.
• Tăng cường Kali: Bón đủ và cân đối Kali giúp cây lúa cứng cáp, vách tế bào dày, tăng khả năng chống chịu với sự xâm nhập của nấm bệnh.
• Bổ sung Silic và Canxi: Silic-gel trên bề mặt lá, làm cho sợi nấm khó xâm nhập. Canxi giúp vách tế bào vững chắc.
• Khi phát hiện ruộng chớm bị bệnh, phải ngưng bón đạm ngay lập tức, kể cả các loại phân bón lá có chứa đạm để cắt nguồn dinh dưỡng của nấm.

Biện pháp hóa học

Phun thuốc hóa học là biện pháp cuối cùng nhưng rất quan trọng để dập dịch khi áp lực bệnh cao.

• Nguyên tắc vàng: Thăm đồng thường xuyên. Phun thuốc ngay khi bệnh vừa chớm xuất hiện (tỷ lệ bệnh khoảng 1-5%). Phun sớm vừa hiệu quả cao, vừa ít tốn kém.
• Nguyên tắc 4 đúng: Đúng thuốc – Đúng liều lượng – Đúng lúc – Đúng cách.
• Chọn thuốc: Ưu tiên các loại thuốc có hoạt chất đặc trị đạo ôn như Tricyclazole, Isoprothiolane, Fenoxanil, Azoxystrobin… Nên luân phiên các hoạt chất để tránh hiện tượng nấm kháng thuốc.
• Thời điểm phun: Hai thời điểm quan trọng cần phun phòng là trước khi lúa trổ và sau khi trổ đều để bảo vệ lá đòng và bông lúa.

Giải đáp các thắc mắc thường gặp của bà con

AgriDrone đã tổng hợp và giải đáp một số câu hỏi thường gặp nhất từ bà con nông dân để làm rõ hơn các vấn đề trong quá trình phòng trừ bệnh đạo ôn.

Bệnh đạo ôn có lây qua đất không?

Nấm đạo ôn chủ yếu không lây nhiễm trực tiếp qua đất. Con đường lây lan chính là qua không khí (gió), tàn dư thực vật (rơm rạ) trên mặt đất và hạt giống bị bệnh. Tuy vậy, việc vệ sinh đồng ruộng và cày vùi rơm rạ vẫn cực kỳ quan trọng để tiêu diệt nguồn nấm ban đầu.

Phun thuốc đạo ôn lúc lúa trổ có ảnh hưởng gì không?

Có thể ảnh hưởng. Phun thuốc vào giai đoạn lúa đang trổ hoa, phơi màu có thể làm ảnh hưởng đến quá trình thụ phấn, gây lem lép hạt. Nếu áp lực bệnh quá lớn và bắt buộc phải phun, bà con nên chọn các loại thuốc mát, ít ảnh hưởng đến hạt phấn và phun vào lúc chiều mát khi lúa đã thụ phấn xong trong ngày.

Ruộng bị cháy lá nặng có cứu được không?

Rất khó để phục hồi những lá đã bị cháy hoàn toàn. Mục tiêu lúc này là dùng thuốc để chặn đứng sự lây lan, bảo vệ những lá non, lá đòng còn lại và đặc biệt là bảo vệ cổ bông sắp trổ. Đồng thời, cần chăm sóc, bón phân hợp lý (tăng cường Kali, Silic) để cây ra lá mới và phục hồi một phần.

Có thể trộn thuốc đạo ôn với thuốc trừ sâu, phân bón lá không?

Về lý thuyết là có thể, nhưng phải hết sức thận trọng. Bà con cần đọc kỹ hướng dẫn trên bao bì sản phẩm hoặc tham khảo ý kiến của cán bộ kỹ thuật. Việc trộn tùy tiện có thể làm giảm hiệu lực của thuốc, gây kết tủa, thậm chí gây ngộ độc cho cây lúa. An toàn nhất là thực hiện một phép thử nhỏ trên diện tích hẹp trước khi phun đại trà.

Sử dụng máy bay xịt thuốc phòng trừ bệnh đạo ôn lúa

Hiện nay trên những cánh đồng lúa lớn đã có sự hỗ trợ của máy bay xịt thuốc trừ sâu không người lái phun thuốc phòng trừ sâu bệnh cho lúa. Máy bay xịt thuốc không người lái là giải pháp tốt nhất hiện nay giúp xử lý bệnh nhanh chóng, ngăn chặn bệnh lây lan ra diện rộng.

Drone nông nghiệp xịt thuốc trừ sâu điều khiển xa giúp phun thuốc nhanh (chỉ khoảng 10 phút/ha), công suất gấp hơn 20 lần nhân công lao động bằng phương pháp thủ công nên giúp tiết kiệm chi phí nhân công, giảm 30% thuốc và 90% nước, phun đồng đều, chính xác, không bị chồng lối, không giẫm đạp lên lúa, an toàn cho sức khỏe người nông dân, giảm ô nhiễm môi trường.

Hiện nay ở Việt Nam đã có các dòng máy bay xịt thuốc trừ sâu nổi tiếng như: máy bay xịt thuốc DJI Agras T70P, DJI Agras T50, T25P, DJI Agras T40.

AgriDrone Việt Nam tự hào là đơn vị tiên phong mang đến giải pháp máy bay phun thuốc cây lúa mới nhất đến với bà con. Để được tư vấn, bà con vui lòng liên hệ AgriDrone Việt Nam theo thông tin dưới đây.